 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
Áreas temáticas Residuos / Contaminación Subxestións presentadas por ADEGA ao Borrador da Estratexia Galega de Xestión de Resíduos
| Subxestións presentadas por ADEGA ao Borrador da Estratexia Galega de Xestión de Resíduos |
 |
 |
 |
 
Por esta razón, muitos aspectos concretos das directrices recollidas para os plans sectoriais, como por exemplo o plan de resíduos industriais, o de resíduos sanitários, e o de resíduos agrários (que deberia ser de resíduos agro-gandeiros e forestais) apenas poideron ser analisados por nós. As subxeréncias que se fan a continuación van máis dirixidas por tanto á filosofia da Estratéxia, aos obxectivos que debe perseguir, e á sua función dentro do marco normativo e de planificación. Consideramos que se debe distinguir claramente entre os contidos dunha Lei xeral de Resíduos, da que hoxe carece Galiza, e os contidos dunha estratéxia, que nunca terá rango normativo de lei. Por tanto, sen elaborar esta lei e sen realizar cambios profundos no contido da presente estratéxia, este borrador converteria-se nun mero exercício de recapitulación e refrito de plans, normativas, definicións, obxectivos e recomendacións preexistentes, sin ningún critério prático nin función obxectiva. 1. EN RELACIÓN CO MARCO LEGAL E OS OBXECTIVOS DUNHA ESTRATÉXIA A lexislación autonómica en matéria de resíduos resulta claramente escasa e deficiente ou caduca, ao non integrar as novas normas comunitárias e estatais xurdidas durante a presnte década. A recente Lei 10/1997 do 22 de agosto de Resíduos Sólidos Urbanos de Galicia é xa anacrónica, pois non responde aos principios, obxectivos nen ámbito de aplicación das suas homólogas comunitária (as Directivas 75/442/CEE e 91/156/CEE relativas aos resíduos) ou estatal (Lei 10/1998 do 21 de abril de Resíduos), que establecen unha lexislación básica sobre todos os tipos de resíduos. A lei galega refere-se en exclusiva aos resíduos sólidos urbanos, polo que os restantes tipos de resíduos que son obxecto desta estratéxia carecen dun marco legal autonómico de referéncia. Neste sentido, o obxectivo ou función da presente estratéxia considera-mo-lo fora de lugar. Tal obxectivo clarifica-se no último parágrafo da páxina 11, no capítulo 2 de “Antecedentes”): “A Xunta de Galicia, en virtude das facultades que o vixente ordenamento xurídico lle confire, elabora a presente Estratéxia galega de xestión de resíduos, que establece o marco de actuación no que se deben desenvolver todos os Plans específicos de xestión de resíduos da Comunidade Autónoma”. Alén de que a redación xuxire un pretendido carácter normativo impróprio dunha estratéxia, semella claro que non hai ningunha norma xurídica no actual ordenamento que condicione o desenvolvimento dos plans de xestión de resíduos ao texto desta estratéxia. Polo contrário, e sendo mui necesária unha norma básica que estableza o marco de actuación no que se desenvolvan os diferentes plans, tal norma só pode ter rango superior, e por tanto de lei. Polo contrário, consideramos que o obxectivo básico dunha estratéxia de xestión de resíduos debe referir-se a como facer socialmente viable o acadar os obxectivos de xestión establecidos no marco legal e nos diversos planos de actuación, canalizando e fomentando a participación e responsabilidade dos diferentes axentes sociais i económicos implicados. Non é por tanto de estrañar que, cando nos fixamos nos obxectivos descritos no correspondente capítulo 6, pax. 47 e 48, non se recolla nada substancial. O suposto obxectivo xeral é tan xeral que nen siquera é específico ou próprio desta estratéxia. En relación cos denominados obxectivos instrumentais, cumpre salientar que no texto da estratéxia non se crea ningún tipo de instrumento nen contén elementos que faciliten a coordinación entre as diferentes administracións nen tampouco se establecen os critérios básicos para as infraestructuras de tratamento. Ou, por exemplo, nos princípios de desenvolvimento (capítulo 5, pax. 42), o princípio de subsidariedade tal como está enunciado significaria que a Xunta de Galicia renúncia a actuar en función das suas obrigas de inspeccción, seguimento e control ambiental no eido dos resíduos. Esta inibición constituiu un dos elementos máis graves dos últimos anos, ao permitir os vertedeiros incontrolados e a combustión do lixo nos mesmos, situación que ainda segue hoxe. Este deficiente marco legal leva tamén a que algúns tipos de resíduos fiquen fora de toda lexislación e programación autonómica como por exemplo os lodos de depuración de augas resíduais urbanas, cuxa xestión é responsabilidade dos concellos, pero que non están incluídos en ningún dos plans previstos polo borrador da estratéxia (ver a pax. 50). Ou como no caso dos resíduos forestais, que non se mencionan nen fican explicitamente incluíduos nos chamados resíduos agrícolas. Fundamentalmente, o texto da estratéxia consiste nun refundido de diferentes textos, contendo case exclusivamente consideracións cualitativas e proposas vagas e pouco definidas. Por todo isto, ADEGA considera que é preciso a elaboración dunha LEI DE RESÍDUOS DE GALICIA, e a elaboración separada dunha estratéxia, cada unha delas cos seus obxectivos contidos pertinentes. Tais contidos deben procurar unha evolución positiva a longo prazo na xestión de resíduos, para o que nos sevirian as pautas contidas na referida Resolución do Consello (ponto 2 destas subxeréncias) e, na opinión de ADEGA, nos aspectos da actual evolución comunitária en xestión de resíduos subliñados no ponto 3 destas subxeréncias. Do contrário, corremos o risco de que a estratéxia non rexista os catro anos de vixéncia que a mesma anúncia, e fique caduca xa no momento da sua elaboración, como ten ocorrido con tantos proxectos da Xunta de Galicia na presente década, e nomeadamente co plan de RSU de 1992, e tamén o plan de Resíduos Perigosos e 1995.
2. EN RELACIÓN CO ESPÍRITO DA RESOLUCIÓN DO CONSELLO DE 24 DE FEBREIRO DE 1997 SOBRE UNHA ESTRATÉXIA COMUNITÁRIA DE XESTIÓN DE RESÍDUOS Praticamente a totalidade do contido da Resolución están ausentes do borrador da Estratéxia galega, ou o espírito desta non concorda co contido da Resolución. Fixémo-nos, por exemplo, nos seguintes aspectos recollidos literalmente da Resolución:
A Estratéxia galega non trata deste tema.
A Estratéxia galega non clarifica este aspecto.
A Estratéxia galega, ao igual que a Lei 10/1997 de Xestión de Resíduos Sólidos Urbanos de Galicia, non establece ningún obxectivo cuantitativo, nen siquera establece que tais obxectivos se fixen nos respectivos plans.
Este parágrafo 21 introduce a diferenciación de catro níveis de xerarquia dentro do nivel xeral de valorización. No seguinte parágrafo 22 establece unha certa xerarquia de prioridade para as opcións de reutilización e de valorización de materiais (isto é, de reciclaxe e compostaxe). Porén o borrador da Estratéxia non introduce ningún tipo de prioridade relativa destas opcións, pondo ao mesmo nivel a reutilización, reciclaxe e compstaxe que a incineración (en realidade, é falso o que se afirma no segundo parágrafo da páxina 44, xa que a Resolución non propón a xerarquia que se estabelece na estratéxia, senon que esta procede da Directiva, actualmente en proceso de modificación). No ponto 3 abondaremos sobre a cuestión da xerarquia, pois a realidade europea está evolucionando rapidamente para reflectir unha maior prioridade da valorización de materiais frente á valorización enerxética, que con probabilidade se incluirá na próxima modificación da Directiva marco de resíduos.
Nen a Estratéxia, nen no seu ámbito o Plan de xestión de RSU fomentan sistemas de devolución de resíduos. Estes e outros aspectos presentes na Resolución da Consello que dá orixen á presente Estratéxia non están presentes no borrador desta, que fica un paso atrás da actual lexislación comunitária, e lonxe reflexar a evolución actual e imediata dos países ponteiros na matéria de prevención ambiental no eido dos resíduos.
3. EN RELACIÓN CON ALGUNHAS TENDÉNCIAS EUROPEAS QUE SE DEBEN REFLEXAR NA ESTRATEXIA GALEGA DE XESTIÓN DE RESÍDUOS
3.1. Estabelecer unha xerarquia de máis de 3 escalas Se ben a directiva-marco sobre residuos recolle unha xerarquia de tres niveis –prevención, valorización e eliminación- que arranca da decada dos setenta, as políticas de muitos dos 15 países mostra-nos que se evoluciona cara a 7 ou incluso 9 escalas como mínimo, segundo vemos na seguinte táboa. Niveis de xerarquia en diferentes países da UE
Fonte: CER, 1998
En particular, a reutilización, é dicir a reutilización dun producto paro un uso similar ao seu uso orixinal, é hoxe en dia un eixo político maioritario en case a metade dos países europeos e gañariamos moito de clarificarmos mellor as posibilidades de desenvolver políticas en función dese obxectivo así como as obrigas a tomar en conta para lograr ese obxectivo. Igualmente, a reciclaxe de materiais (sexan inertes ou compostábeis) debe ser claramente diferenciada e priorizada sobre a valorización, que no caso da incineración conleva a destrucción e perda dos recursos materiais. 3.2. Precisar o papel da valorización enerxética e prohibir o aceso dalgúns residuos aos vertedoiros Debe establecer-se un status diferenciado a crear para a valorización enerxética en relación cun simple proceso de eliminación ou con procesos que recuperan enerxia destruindo os materiais: o lugar da incineración onde non existe un certo nivel de rendemento enerxético e o enmascaramento do rendimento enerxético polo uso de grandes cantidades de combustíbeis auxiliares ou complementários, xeralmente de tipo fósil e non renobábel, debe clarificar-se convenientemente. A combustión de resíduos constituídos por materiais renovábeis e non contaminados, como poden ser muitos resíduos forestais debe diferenciar-se da incineración de resíduos constituidos por materiais fóseis e contaminados. A dixestión anaeróbia, que permite obter enerxia (na forma de biogás) simultaneamente coa reciclaxe da matéria orgánica (na forma de compost) debe ser convenientemente xerarquizada. Deben desenvolver-se políticas co obxectivo de crear un vínculo de obrigatoriedade entre algúns fluxos de residuos e algúns procesos de tratamento así como de prohibir que algúns fluxos de residuos se atopen nalgunhas ramas de tratamento. Deste xeito, xa se formularon -ou estanse a formular– en diferentes Estados membros numerosas prohibicións relativas ao aceso a vertedoiros de resíduos combustíbeis, de residuos biodegradábeis, de residuos reciclábeis ou de resíduos tóxicos (vexa-se a táboa seguinte). Prohibicións que afectan o tratamento de resíduos.
Fonte: CER, 1998 Esta tendéncia pode ter continuidade non só no tocante aos vertedoiros senón tamén á incineración. De feito, na actualidade algunhas medidas ao nivel rexional ou nacional intentan prohibir que algúns fluxos de residuos cheguen á incineradora, por exemplo, os fluxos susceptíbeis de seren valorizados ao nivel dos materiais. 3.3. Promover medidas concretas que teñan como obxectivo a prevencion no ponto de orixen En relación co eixo da prevención, perciben-se medidas concretas cara á reducción dos residuos na orixen, que se están a desenvolver ás veces ao nivel local, rexional ou nacional nos países membros. Pódense definir polo menos 8 categorias de medidas preventivas: l Obxectivos cuantitativos l Plans de prevención obrigatorias l Pagar en función da cantidade xerada l Subvencións e proxectos de demostración l Ecotaxas l Limitacións e proibicións de substancias l Proporcións cuantitativas l Reutilización (take back) secundária de envases retornábeis En primeiro lugar citaremos as seguintes: marcar obxectivos de prevención con cifras, crear obrigas de plans de prevención, desenvolver conceptos de tarificación diferenciada sobre a recollida ou o tratamento dos residuos co fin de chegar a unha reducción da producción, establecer regras en materia de axudas públicas (axudas a proxectos de demostración, subsidios, subvencións) que se refiren sexa á prevención cuantitativa, sexa á prevención cualitativa. Citemos tamén algunhas ecotaxas establecidas para productos concretos que pretenden reducir a súa entrada no mercado, tratando-se ás veces claras proibicións de entrada no mercado de substancias tales como os metais pesados ou o PVC. E tamén algunhas obrigas proporcionais continente/contido, é dicir entre un envase e o producto que contén. Finalmente nas obrigas chamadas take-back ou retornábeis, podémonos preguntar se algunhas non teñen virtudes preventivas importantes, como pode ser, por exemplo, a obriga de recoller os sobreenvases nos puntos de venda, que con probabilidade levaria a que o sector da distribución lles esixa aos seus provedores productos con menos envases. 3.4. Regulación do mercado dos residuos por medio de instrumentos económicos Os instrumentos económicos representan outro aspecto fundamental da xestión de resíduos. En todos os discursos estratéxicos, os instrumentos económicos recoñécense e decláranse como complementarios ás ferramentas lexislativas. Na práctica, poden-se percibir dúas correntes na aplicación de instrumentos económicos ao nivel das rexións e dos diferentes países da UE. A primeira tendéncia consiste en aprehender o producto como tal e sometelo a unha taxa. É sabido que en varios países, certos productos xa están suxeitos a ecotaxas (vexa-se a seguite táboa). Productos suxeitos a ecotaxas.
Fonte: CER, 1998
A taxación directa dun producto ten efectos imediatos sobre a súa preséncia no mercado e sobre o seu desenvolvemento. É tamén unha tendéncia que xera riscos importantes de discriminación con fins proteccionistas, así como riscos de distorsións da competéncia. Sen embargo, se queremos acadar un resultado, non podemos ignorar que é preciso aprehender o resíduo ao nivel do producto e que en relación con este producto, temos a ferramenta económica. A outra tendéncia en materia de novas ferramentas económicas é a taxación dirixida a algunhas ramas de tratamento e evidentemente ás duas ramas de tratamento que nos gostaria ver diminuir: os vertidos e a incineración. Este tipo de taxas xa está en vigor na maioria dos países europeos pero aparecen con pesos e criterios bastante diferentes (vexa-se a seguinte táboa).
Taxas impostas segundo o método de tratamento empregado.
Fonte: CER, 1998 Teñen unha incidéncia considerábel no desenvolvemento dalgunhas ramas de tratamento. O propio Parlamento Europeo xa reclamou que a Unión Europea formule taxas unificadas en ECUs sobre os vertedoiros e incluso sobre a incineración dos residuos.
3.5. A importante responsabilidade do productor: debe estender-se do sector de envases a outros dez grandes sectores Outra evolución que non podemos ignorar é a da responsabilidade do productor. Isto quere dicir que a persoa que pon algo no mercado xa non pode vivir dicindo «o que pasa despois da utilización non é asunto meu». Debe estar implicado na xestión do seu producto posconsumo e esta implicación pode tomar formas extremadamente concretas de recuperación do producto usado ou ben formas diversas de implicación financeira na xestión do resíduo. Esta evolución xa superou os sectores do automóbil e dos aparellos eléctricos e electrónicos. Realmente, polo menos 10 grandes sectores están a suscitar regras nalgúns países en materia de responsabilidade dos productores. Estes sectores son:
A directiva sobre os veículos fóra de uso completará-se probabelmente non só cunha directiva sobre os aparellos electrónicos ou eléctricos, senón tamén con directivas sobre os materiais de construcción, o mobiliario en xeral, as materias de plástico, e en xeral sobre o conxunto dos ámbitos onde a responsabilidade do productor tende a ser un modo interesante de prevención e de xestión dos residuos. 4. EN RELACIÓN CO ACTUAL PLAN DE XESTIÓN DE RSU DA XUNTA DE GALICIA O actual plano de xestión dos RSU de Galicia non recolle os aspectos máis avanzados da Resolución do consello 97/C 76/01, de 24 de fevreiro de 1997 sobre unha estratéxia comunitária de xestión de resíduos (DO nº C 76/3 de 11.3.97). Nesta última resolución, entre outros aspectos , o CONSELLO das C.E. "Reitera a sua convición de que a prevención de resíduos deberia constituir a primeira prioridade de calqueira plano racional neste sector, tanto en relación coa máxima redución de resíduos como coas propriedades perigosas destes.". Porén, o plano non prevé redución de nengún tipo, senon que incrementa a xeneración de residuos tóxicos e a pergosidade dos RSU e da sua xestión. O papel que a prevención xoga no plano de RSU de Galicia fica clarificado cando observamos os investimentos adicados a cada opción de xestión: á prevención destina menos do 5% dos recursos, frente a máis do 80% que destina á incineración. Tamén, nesta mesma resolución, o Consello "Recoñece a necesidade de ... distinguir mais claramente entre as operacións que son actividades de valorización e as que son actividades de eliminación". Neste sentido, a elaboración de combustível e incineración neste plano só poden ser consideradas, a causa do baixo rendimento enerxético (praticamente nulo, ver ADEGA-CADERNOS nº 3), como actividades de eliminación. A instalación da incineradora prevista no plano dificulta a adopción de medidas de redución e reutilización, como se desprende claramente do contido do borrador de convénio de SOGAMA para os concellos, no que se penaliza a redución da cantidade de lixo entregado polos concellos, por un periodo de 25 anos de vixéncia do convénio. Na resolución, o Consello da UE pide á Comisión e aos Estados membros que adopten medidas concretas para promover mercados para os produtos reciclados que cumplan os requisitos comunitários (parágrafo 25). Porén, é ben notória a política da xunta de Galicia tendente non só a negar a posibilidade de saidas para o compost en diferentes aplicacións e con diferentes cotas de mercado potencial, senon tamén en obstaculizar as realizacións dos plans alternativos á SOGAMA para a promoción do uso do compost nas terras e no monte galego. Concluímos por tanto que, para adpatar-se ao contido da Resolución do Consello, cumpre unha revisión dos contidos e obxectivos do plan de RSU de Galicia, abandonando ou cando menos reducindo substancialmente a capacidade da incineradora, que o borrador da estratéxia non prevé.
5. EN RELACIÓN CO PLAN DE XESTIÓN DE RESÍDUOS INDUSTRIAIS DE GALICIA O borrador da estratéxia fai unha valoración do plano de resíduos industriais de 1995 dicindo que estableceu unha estratéxia de xestión adaptada a realidade industrial e social galega. En realidade, tal adaptación conxistiu en fixar a baixa os obxectivos de prevención recollidos no plan estatal do mesmo ano, de tal forma que o obxectivo de redución no plano galego ficou no 1,7% (11,1% se excluímos os barros vermellos) frente ao 40% do plano estatal. Segundo o plano, máis do 70% dos resíduos someterian-se a tratamento final, cando no caso do plano estatal o obxectivo era limitar esta porcentaxe ao 40%. A única realiade galega á que ase adaptou foi á existéncia dunha planta de tratamento ou eliminación final (As Somozas), que requeria grandes volumes de resíduos, cuxo funcionamento era por tanto incompatíbel cunha redución significativa na xeración de resíduos. Recentemente, os resposábeis desta planta anunciaron que lles sobraba capacidade para importar resíduos doutras comunidades, o que consideran preciso para rentabilizar o funcionamento das instalacións. Contrariamente ao que se afirma no borrador da estratéxia, no momento de elaborar o plan de 1995 existian as mesmas instalacións que hoxe, agás a planta de tratamento de pilas usadas. Das instalacións previstas, só se realizaron a referida ás pilas, mentrres que no referido á neumáticos, resíduos hospitalários e outros incluiduos neste plano, non se realizaron a dia de hoxe. As actuacións tamén son escasas no relativo á recuperación de solos industriais contaminados, incluida no mesmo plan. En 1996 o Consello Galego do Meio Ambiente aprobou por unanimidade un dictame sobre este plan, no que facia unha série de subxeréncias ás que non se prestou atención. A Xunta debe responder a estas subxeréncias antes de elaborar novas estratéxias e plans nesta matéria. ADEGA considera que a revisión do plan de tratamento de resíduos industriais é necesária, pero cumpre que na mesma colaboren os diferentes axentes sociais, para o cal deben dispor da información sobre a evolución da xestión deste tipo de resíduos nos últimos anos, asi como sobre o cumprimento dos obxectivos indicados no plan de 1995. A estratéxia deberia fixar os obxectivos claros de prevención-redución na orixen, reutilización e reciclaxe dos diferentes tipos de resíduos, determinar o modelo de financiamento e a programación temporal, cousa que non fai. O mesmo plan de resíduos perigosos de Galicia de 1995 contiña un plan de xestión dos resíduos hospitalários que non se cumpriu e que o borrador da estratéxia parece esquecer. Cumpre unha análise da situación actual deste sector antes de entrar a valorar as directrices sobre o plan de resíduos sanitários que se inclue no borrador da estratéxia.
|
ADEGA agradece que se nos remiti-se para a realización de subxeréncias o borrador desta estratéxia, elaborado pola Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental da Conselleria de Medio Ambiente da Xunta de Galicia. Porén, o borrador foi recibido no mes de agosto, polo que o prazo do 15 de setembro para a presentación de subxeréncias considerámo-lo escaso. Pensamos por tanto que se debe ampliar este prazo sometendo o borrador ao dictame do Consello Galego do Meio Ambiente, antes da sua aprobación definitiva.
Subscribir a fonte RSS
